របួសខួរក្បាលដេាយសារការប៉ះទង្គិច Traumatic Brain Injury

១. សេចក្តីផ្តើម
- នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៦៨%នៃមរណៈភាពដោយសារគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍នៅតាមដងផ្លូវគឺជាអ្នកប្រើប្រាស់ទោចក្រយានយន្ត ដែលក្នុងនោះ៦៦%នៃជនរងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍មាន របួសក្បាល។
- របួសនៃការប៉ះទង្គិចដល់ខួរក្បាល (Traumatic Brain Injury) ជាបញ្ហាសុខភាព សាធារណៈដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ។
- រៀងរាល់ឆ្នាំចំនួនអ្នកស្លាប់ និងករណីពិការដោយសាររបួសខួរ ក្បាលនេះមានកំរិតខ្ពស់គួរអោយព្រួយបារម្មណ៍។
- របួសខួរក្បាលនេះកើតដោយសារមានការប៉ះទង្គិចខ្លាំង ដោយការបុក ឬសំពង ទៅលើក្បាលដែលនាំអោយមានរបួសផុងលលាដ៏ (Penetrating head injury) ជាហេតុធ្វើអោយប៉ះពាល់ដល់មុខងារខួរក្បាល។

២. យន្តការរបស់របួស

មូលហេតុចំបងនៃរបួសខួរក្បាលគឺគ្រោះថ្នាក់យានយន្ត (Motor Vehicle Accidents or MVAs) (៥០%នៃរបួសខួរក្បាលដែលបណ្តាលមកពីការប៉ះទង្គិច)។
មូលហេតុដទៃទៀត មានដូចជា ធ្លាក់ពីទីខ្ពស់ ឬដួល(២០%ទៅ៣០%) ជាពិសេសមនុស្សចាស់ (អាយុចាប់ពី៧៥ឆ្នាំ ឡើងទៅ) និងកុមារតូចៗដែលមានអាយុ២ទៅ៣ឆ្នាំ(ពេលពួកគេចាប់រៀនដើរ) ការបាញ់ប្រ ហារដោយកាំភ្លើង(១២%) ពិសេសយុវជនដែលមានអាយុចន្លោះពី២៥ទៅ៣៤ឆ្នាំ និងគ្រោះថ្នាក់ទាក់ទងនិងកន្លែងធ្វើការ (៤៥%ទៅ៥០%)។
ស្រវឹងស្រាក៏ជាកត្តាសំខាន់មួយផងដែរដែលបណ្តាលអោយមានរបួសខួរក្បាល។
លើសពីនេះទៅទៀត ហឹង្សារាង្គកាយ (Physical Assault) ដែលជនរងគ្រោះត្រូវបាន គេវាយក្បាលដោយដំបងឈើ បំពង់ទីប ឬ ដំបងវាយបាល់(Baseball bat) ជាដើម។

៣. ការបង្កររោគ (Pathophysiology)

របួសខួរក្បាល TBI គឺបណ្តាលមកពីការប៉ះទង្គិចដោយកំលាំងមេកានិចរវាងលលាដ៏ ក្បាល និងសរីរាង្គខាងក្នុង(សាច់ខួរក្បាល)ដែលជាហេតុនាំអោយវាបាត់បង់មុខងារមួយរយៈ ឬជាអចិន្រ្តៃយ៍តែម្តង ឬមាន មានអត្តចរិតដែលពិបាកសំរបខ្លួននិងសង្គម(Psycho social maladjustment)។
ពេលឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាលផ្នែកខាងលើបាក់ វាអាចនាំអោយមានការហូរ ឈាមនៅខាងក្នុងលលាដ៏ក្បាល (Intracranial hemorrhage) មានជាអាទិ៍កកឈាមក្រោម ស្រទាប់ជាប់ឆ្អឹលលាដ៏ (Duara) ជាដើម។
កាលណាឆ្អឹងផ្នែកខាងក្រោមនៃប្រអប់ក្បាលបាក់ វាអាចមានរបួសដទៃទៀតជាមួយផង ដែលក្នុងនោះមានដូចជា របួស សសៃប្រសាទទាំង១២ គូក្នុងខួរក្បាល (Cranial nerves) និងមានហៀរទឹករងៃតាមត្រចៀក ច្រមុះ និងតាមមាត់ ឬ ក(CSF leaking)។
ការប៉ះទង្គិចខ្ទាំនៅតំបន់សៀតផ្កាអាចនាំអោយស្តាប់លែងលឺ ឬថ្លង់ ឬវិល មុខពេលងើបឈរឬអង្គុយចុះ (Paraoxismal positional vertigo)។
មានការហូរឈាមក្រោម ស្បែកនៅជំវិញប្រឡង់ភ្នែក(ភ្នែកឡើងជាំខ្មៅដូចសត្វសមពោជ) ឬខាងក្រោយត្រចៀក (Battle’s sign)។
នៅពេលដែលរបួសខួរក្បាលធ្វើអោយខូច Axons (វាជាផ្នែកមួយរបស់កោ សិការប្រព័ន្ធប្រសាទ។វាជាកន្លែងបញ្ជូនពត៌មាន ឬចរន្តទៅកោសិការដទៃទៀតដែលនៅជាប់ និងវា។)
អ្នកជំងឺនិងសន្លប់បាត់ស្មារតី តែគេមិនឃើញមានសញ្ញាហូរឈាមក្នុងខួរក្បាលឡើយ ។
យន្តការណ៍កើតមកពីក្រឡកខួរ (acceleration-deceleration)ដែលនាំអោយ ចុងសសៃប្រ សាទដែលភ្ជាប់និងកោសិការខួរក្បាលត្រូវដាច់ចេញពីគ្នា (Diffuse axonal injury or shear injury)។

៤. រោគសញ្ញា

របួសខួរក្បាលបណ្តាលមកពីការប៉ះទង្គិចមានអាការៈ និងរោគសញ្ញាខុសគ្នាពីករណី មួយទៅករណីមួយ ពោលគឺចាប់ពីគ្មានរោគសញ្ញាអ្វីសោះរហូតដល់សន្លប់។ភាពសន្លប់បាត់ ស្មារតីគឺជាសញ្ញាមិនធម្មតាទេបើទុកណាជាសន្លប់អស់រយៈពេលដ៏ខ្លីក៏ដោយ។
គេត្រូវប្រញ៉ាប់ប្រញ៉ាល់សង្គ្រោះអ្នកជំងឺដែលមានអាការៈវង្វេងវង្វាន់យូរ ប្រកាច់ និងមានក្អួតច្រើនដង។
ក្រៅពីនេះមានសញ្ញាអាសន្នមួយចំនួនទៀតដូចជាអ្នកជំងឺមានសភាពងោក ឬងងុយខ្លាំង (Extreme sleepiness) ឈឺក្បាលខ្លាំង ឬរឹងក ប្រស្រីភ្នែកមិនស្មើរគ្នា មិនអាចកំរើកដៃជើង បាន។
ក្នុងស្ថានភាពខ្លះរោគសញ្ញាដែលកើតមកពីការទង្គិចខួរក្បាលមិនច្បាស់លាស់ នាំ អោយគេអាចមើលរំលង។
អ្នកជំងឺអាចពិបាកក្នុងការផ្ចង់អារម្មណ៍ អារម្មណ៍ប្តូរភ្លាមៗ (Increased mood swing) សន្លឹម ឬឆេវឆាវ (Lethargy or aggression) និងផ្លាស់ប្តូរទំលាប់ ដេក។
ចំពោះទារក ពួកគេមិនអាចប្រាប់អោយដឹងពីអាការៈឈឺក្បាលខ្លាំង និងអាការៈដទៃ ទៀតបានឡើយ។ដូច្នេះឳពុកម្តាយ ឬអាណាព្យាបាលត្រូវនាំកូនទៅជួបគ្រូពេទ្យជាបន្ទាន់ ប្រសិនបើកូនមានសញ្ញាមួយចំនួនដូចតទៅនេះ សតិបញ្ញាប្រែប្រួល (Altered mental status)គឺទារកមានអាកប្បកិរិយាមិនប្រក្រតី(ឈប់លេង មិនសកម្ម) ក្អួតចង្អោរ មានស្នាមដាច់ រលាត់ ហើមនៅលើស្បែកក្បាល និងប្រកាច់។
ការពិនិត្យរាង្គកាយ និងសាកសួរលំអិតអំពីដើម ហេតុនៃរបួស(Physical examination and history) ជាជំហ៊ានដំបូងរបស់គ្រូពេទ្យ។បន្ទាប់មក គឺសាកសួរអំពីសាវតា និងការប្រើប្រាស់ថ្នាំរបស់អ្នកជំងឺ ជាពិសេសថ្នាំដែលធ្វើអោយឈាមរាវ (Anticoagulant) ក៏ជាពត៌មានដ៏សំខាន់ផងដែរ។
ការថតកាំរស្មី X ធ្វើឡើងក្នុងករណីដែលគេ សង្ស័យថាទារកមានបាក់ឆ្អឹង។
ការថត CT Scan ត្រង់ក្បាលគឺអាចអោយក្រុមគ្រូពេទ្យស្វែងរក មើលក្រែងមានការហូរឈាម និងហើមសាច់ខួរក្បាល។លើសពីនេះទៅទៀតវាអាចជួយ អោយគេដឹងពីរបួសឆ្អឹង និងឈាមហូរនៅក្នុង Sinuses (វាជាប្រហោងឆ្អឹងដែលស្ថិតក្នុងឆ្អឹង មុខ)ពេលមានឆ្អឹងបាតក្បាលបាក់ (Basilar skull fractures)។
គួរបញ្ជាក់ថាក្នុងករណីចុងសសៃ ប្រសាទដាច់ពីខួរក្បាល (Axonal shear injury) អ្នកជំងឺអាចសន្លប់បាត់ស្មារតី ប៉ុន្តែលទ្ធផល នៃ CT Scan ត្រង់ក្បាលឃើញធម្មតា។

៥. ការសង្គ្រោះបឋមពេលមានរបួសក្បាល
- អ្វីដែលគេត្រូវចាំក្នុងករណីមានរបួសឬមានការប៉ះទង្គិចក្បាលគឺខួរឆ្អឹងខ្នងក៏អាចរងរបួសជាមយយគ្នាដែរ។
- ដូច្នេះគេត្រូវរក្សាលំនឹងកនិងក្បាលអ្នកជំងឺអោយបានល្អ ដោយដាក់ដៃ របស់លោកអ្នកទាំង២អមសងខាងក្បាលជនរងគ្រោះ ហើយរក្សាក្បាលអ្នកជំងឺអោយស្ថិតនៅ ត្រង់ជាមួយនិងឆ្អឹងខ្នង ហើយកុំអោយកំរើក ឬងាក(ដើម្បីបង្ការការដាច់ខួរឆ្អឹងខ្នង ដែលអាច អ្នកជំងឺ ឬស្លាប់បាន)។

៦. ការព្យាបាល

ជាបឋមគ្រោះថ្នាក់ដែលបង្ករពីរបួសខួរក្បាលដោយសារការប៉ះទង្គិចកើតឡើងមកពីសាច់ខួរក្បាលហើម និងការកើនឡើងសំពាធក្នុងក្បាល។
គេអាចប្រើឱសថដែលអាចជួយ បន្ថយកុំអោយសាច់ខួរក្បាលហើម និងជួយកុំអោយសំពាធក្នុងក្បាលកើនឡើង។
ក្នុងករណី ដែលឱសថទាំងនោះមិនមានប្រសិទ្ធភាព គ្រូពេទ្យអាចចោះបង្ហូរទឹកខួរ (Cerebrospinal fluid) តាម External ventricular drain។
ប្រសិនជាគេរកឃើញថាមានឈាមកកនៅនិងស្រទាប់ Subdura ក្រុមគ្រូពេទ្យអាចធ្វើការវះកាត់ដើម្បីយកឈាមកកចេញដើម្បីសង្គ្រោះជីវិតអ្នក ជំងឺ។
ទឹកដក់ក្នុងប្រហោងក្បាល (Post Traumatic Hydrocephalus) ជាផលវិបាកដែលច្រើន កើតមានក្រោយការប៉ះទង្គិច និងមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រុមគ្រូពេទ្យអាចស៊កឧបករណ៍ម្យ៉ាង ចូលទៅក្នុងប្រហោងខួរ (Brain cavity) ដើម្បីបង្ហូរទឹកដក់នោះចូលទៅក្នុងស្រោមពោះ (Peritoneal cavity) ។វិធីសាស្រ្តនេះគេអោយឈ្មោះថា VP shunt ។

៧. ការការពារ

ចំពោះមនុស្សចាស់ ដើម្បីកាត់បន្ថយហានិភ័យដួលក្នុងផ្ទះ គេគួរប្រើកំរាលមិនអាច អោយជំពប់ និងរអិល ប្រើឈើច្រត់ ឬឧបករណ៍ទប់ខ្លួន Walker និងត្រូវរៀបចំបន្ទប់ទឹក(កុំ អោយរអិល) និងជណ្តើរ(អោយមានបង្កាន់ដៃត្រឹមត្រូវ)អោយមានសុវត្ថិភាព។
ទំលាប់ពាក់មួក សុវត្ថិភាពដែលមានកំរិតសុវត្ថិភាពខ្ពស់ពេលបើកបរទោចក្រយានយន្តដើម្បីបង្ការ និងកាត់ បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ទាំងឡាយដែលបង្ករដោយការប៉ះទង្គិចក្បាល។
ត្រូវពាក់ខ្សែក្រវាត់សុវត្ថិភាព និងបើកបរយានយន្តដែលមានពោងសុវត្ថិភាព។
ចៀសវាងអោយបាននូវទំលាប់អាក្រក់មួយចំនួនដូចជា បើកបរយានយន្តក្រោមឥទ្ធិពលគ្រឿងស្រវឹង និងសារធាតុញៀនផ្សេងៗ ប្រើប្រាស់ ទូស័ព្ទ(ជាពិសេសសរសេរសារ) និងឧបករណ៍អេឡិចត្រូនិចផ្សេងៗក្នុងពេលបើកបរ។

រៀបរាងដោយវេជ្ជៈបណ្ឌិត តាំង តេកហុង