ជំងឺទឹកនោមផ្អែម (Diabetes)

និយមន័យ

ទឹកនោមផ្អែម ជាសហសញ្ញាបញ្ជាក់លក្ខណៈដោយការឡើងជាតិស្កររ៉ាំរ៉ៃ និងការរំខាននៃមេតាបូលីស កាបូនអ៊ីដ្រាត ខ្លាញ់ និងប្រូតេអ៊ីន រួមនឹងកង្វះទាំងស្រុង ឬមួយផ្នែកក្នុងការបញ្ចេញ និងសកម្មភាពអាំងស៊ុយលីន ។ អាំងស៊ុយលីន ធ្វើឲ្យជាតិស្ករចូលក្នុងកោសិកា និងបំលែងជាថាមពល ។ វាត្រូវការដើម្បីសំយោគ ប្រូតេអ៊ីន និងខ្លាញ់ផងដែរ ។ ក្នុងជំងឺទឹកនោមផ្អែម គ្មានការគ្រប់គ្រងល្អជាតិស្ករ និងខ្លាញ់នៅសល់ក្នុងចរន្តឈាម ហើយយូរទៅវាបំផ្លាញសរីរាង្គសំខាន់ៗ និងរួមចំណែកឲ្យមានជំងឺបេះដូង ។

ចំណាត់ថ្នាក់

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមត្រូវបានគេចែកជា ៣ប្រភេទចំបងៗ ៖

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១
ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២
ជំងឺទឹកនោមផ្អែមលើស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១

ការកើតមានឡើង ៖

កើតដោយប្រព័ន្ធការពារខ្លួនឯងមានជំងឺប៉ះពាល់លើកោសិកាបែតតា និងបំផ្លាញវានៅលំពែង បន្ទាប់មកផលិតបន្តិចបន្តួច ឬគ្មានអាំងស៊ុយលីនសោះ ។
អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមិនដឹងថាហេតុអ្វីប្រព័ន្ធការពារខ្លួនឯង បំផ្លាញកោសិកាបែតាទេ តែគេជឿថាវា មានពាក់ព័ន្ធនឹងហ្សេនេទិច បរិស្ថាន និងវីរុស ។

លក្ខណៈសំគាល់ ៖

ជាញឹកញាប់កើតលើក្មេង និងមនុស្សជំទង់ ប៉ុន្តែភាពមិនប្រក្រតីអាចកើតនៅគ្រប់អាយុ
រោគសញ្ញាអាចកើតនៅរយៈពេលខ្លីមួយ ថ្វីបើការខូចខាតកោសិកាបែតតាបានកើតច្រើនឆ្នាំមុន
បើមិនបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ និងព្យាបាលដោយអាំងស៊ុយលីន អ្នកជំងឺអាចឈានដល់សន្លប់ ឬស្លាប់ ឬមានកូមាអាស៊ីតដូសេតូស ។

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២

ការកើតមានឡើង ៖

ជាទម្រង់ញឹកញាប់តែងឃើញមានក្នុងចំនោមទឹកនោមផ្អែម
បណ្តាលមពីការថយចុះនូវការបញ្ចេញអាំងស៊ុយលីន ឬភាពស៊ាំនឹងសកម្មភាពអាំងស៊ុយលីនរបស់កោសិកា
លទ្ធផលដូចប្រភេទទី១ ដែលជាតិស្ករកើនច្រើនក្នុងឈាម ហើយរាងកាយមិនអាចប្រើប្រាស់ មានប្រសិទ្ធភាពនូវប្រភពថាមពល
ជាញឹកញយជាចំណែកនៃសហសញ្ញា ដែលរួមមានភាពធាត់ឡើងសម្ពាធឈាម និងកម្រិតជាតិខ្លាញ់ឡើងខ្ពស់

លក្ខណៈសម្គាល់ ៖

រួមមាន ៩០ទៅ៩៥% នៃជំងឺទឹកនោមផ្អែម និង១ភាគ៣ មិនត្រូវបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យនៅលើយ
ទម្រង់នៃជំងឺប្រភេទនេះ កើតជាធម្មតានៅវ័យចាស (ពេញវ័យ)
ប្រហែល៨០% នៃអ្នកកើតទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ២ មានភាពលើសទម្ងន់
ការកើនឡើងនៃក្មេងៗដែលធាត់ឈានទៅមានទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២កាន់តែច្រើនឡើង ក្នុងចំណោមមនុស្សវ័យក្មេង

រោគសញ្ញា និងការគ្រប់គ្រងសម្រាប់ទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១ និងទី២

រោគសញ្ញា ៖

ចេះតែស្រេកទឹក និងនោមញឹក
ចេះតែឃ្លានជាប្រចាំ
ចុះគីឡូ (ទម្ងន់)
ស្រវាំងភ្នែក
អស់កម្លាំងល្ហិតល្ហៃ
ដំបៅ ឬរបួសក្រជាសះស្បើយ

ការគ្រប់គ្រង ឬព្យាបាល

ធ្វើរបបអាហារត្រឹមត្រូវ
ធ្វើលំហាត់ប្រាណទៀងទាត់
ប្រើអាំងស៊ុយលីនសម្រាប់ប្រភេទទី១ និងប្រើថ្នាំគ្រាប់ ឬអាំងស៊ុយលីនសម្រាប់ប្រភេទទី២
ការសិក្សាអប់រំ
ការត្រួតពិនិត្យជាតិស្ករ និងធ្វើការព្យាបាល

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមក្នុងអំឡុងពេលមានផ្ទៃពោះ

ការកើតមានឡើង ៖

កើតពេលមានផ្ទៃពោះ និងអាចបាត់វិញក្រោយពេលសម្រាលហើយ ទោះជាយ៉ាងណាវានឹងអាចកើត មានឡើងវិញនៅពេលក្រោយមកទៀត
ដោយមានភាពស៊ាំ ទៅនឹងអាំងស៊ុយលីន ក្នុងកំឡុងពេលមានផ្ទៃពោះ
ដោយមានហ្សែនកំណត់ដែលងាយរងនូវជំងឺនេះ

របៀបគ្រប់គ្រង ឬព្យាបាល

របបអាហារ ៖ ផ្តល់នូវកាឡូរីត្រឹមត្រូវ ដែលមិននាំឲ្យមានជាតិស្ករខ្ពស់ ឬមានសេតូនកើនក្នុងឈាម
លំហាត់ប្រាណ ៖ ធ្វើលំហាត់ដែលមិនបណ្តោយឲ្យមានវិបត្តិដល់ទារកក ការកន្ត្រាក់នៃស្បូន ឬលើសឈាម
អាំងស៊ុយលីន ៖ ដើម្បីរក្សាជាតិស្ករ ពេលព្រឹក <95mg/dl (<=5,3mmol/l) មួយម៉ោង និងពីរម៉ោងក្រោយអាហារ <=120mg/dl (<=6,7mmol/l) ។

ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ

ជាតិស្ករពេលព្រឹកក្នុងប្លាស្មាជាតេស្ត ដែលគេចូលចិត្តធ្វើសម្រាប់រកជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ១ ឬប្រភេទ២ ។ ទោះជាយ៉ាងណាគេត្រូវធ្វើតេស្តណាមួយ ក្នុងចំណោមតេស្តទាំង៣ខាងក្រោម និងតេស្តលើកទី២ នៅថ្ងៃបន្ទាប់ផ្សេងគ្នា ៖

តេស្តចៃដន្យនៅពេលណាក៏បាន >=200mg/dl ដោយមានរោគសញ្ញារួមផ្សំ
ពេលព្រឹក >=126mg/dl ដោយអត់អាហាររយៈពេល៨ម៉ោង
តេស្តផឹកជាតិស្ករ (OGTT) >=200mg/dl ក្នុងប្លាស្មាឈាមយក២ម៉ោងក្រោយពីផឹក 75g គ្លុយកូសលាយទឹក ។ តេស្តនេះអាចធ្វើនៅទីពិសោធន៍ ឬកន្លែងគ្រូពេទ្យ គេវាស់ជាតិស្ករក្នុងប្លាស្មា ចន្លោះពេល៣ម៉ោងឆ្លាស់គ្នា ។
HbA1C>6,5% តេស្តនេះអាចធ្វើនៅទីពិសោធន៍ ដោយប្រើវិធីតាមកម្មវិធីស្តង់ដារជាតិផ្នែកជាតិស្ករ អេម៉ូក្លូប៊ីន (NGSP) ដែលមានវិញ្ញាបនប័ត្រ និងស្តង់ដារតាមក្រុមសិក្សាត្រួតពិនិត្យ ទឹកនោមផ្អែម និងផលវិបាក (DCCT) ។

ទឹកនោមផ្អែមពេលមានផ្ទៃពោះ

រោគវិនិច្ឆ័យឈរលើជាតិស្ករក្នុងប្លាស្មាវាស់នៅពេលតេស្ត OGTT ។ ជាធម្មតាជាតិស្ករ ពេលមានផ្ទៃពោះ ទាបរួចទៅហើយ ដូច្នេះការកំណត់ជាតិស្ករ សម្រាប់ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះដែលកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែមត្រូវទាបជាងអ្នកធម្មតា ។ បើស្ត្រីម្នាក់មានជាតិស្ករ ២ដងស្មើ ឬលើសពីតួលេខខាងក្រោម ក្រោយពីផឹក 100g OGTT នាងមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមហើយ

ជាតិស្ករមុនអាហារពេលព្រឹកស្មើ 95mg/dl
១ម៉ោងក្រោយស្មើ 180mg/dl
២ម៉ោងក្រោយស្មើ 155mg/dl ឬ៣ម៉ោងក្រោយស្មើ 140mg/dl

មនុស្សដែលមានភាពមិនប្រក្រតីនូវ មេតាបូលីសជាតិស្ករ គឺសភាពរវាងធម្មតា និងកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែម អាចប្រឈមមុខ នឹងកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែម ជំងឺគាំងបេះដូង និងដាច់សសៃឈាមខួរក្បាល ។ វាមាន២ទម្រង់នៃភាពមិនប្រក្រតីនូវមេតាបូលីសជាតិស្ករ ៖

ភាពមិនប្រក្រតីជាតិស្ករមុនអាហារពេលព្រឹក (IFG) : 110-125mg/dl ខ្ពស់ជាតួលេខធម្មតា តែមិនទាន់ដល់កម្រិតកើតទឹកនោមផ្អែម
ភាពមិនប្រក្រតីជាតិស្ករក្រោយតេស្ត ឬក្រោយអាហារ (IGT) : 141-199mg/dl មានន័យថាក្រោយផឹកជាតិស្ករ វាកើនឡើងលើសធម្មតា ប៉ុន្តែមិនទាន់អាចចាត់ថាទឹកនោមផ្អែម ។ IGT 141-199mg/dl នៅ២ម៉ោងក្រោយផឹកទឹកស្ករ 75g ។

OGTT ការផឹកជាតិស្ករដើម្បីធ្វើតេស្ត

OGTT ជាការផឹកជាតិស្ករ 75-100g ពេលព្រឹកមុនអាហារ ពោះទទេ៨ម៉ោង ។ អាចផឹកទឹកបាន ប៉ុន្តែមិនអាចផឹកកាហ្វេ និងជក់បារីទេ ។
តេស្តនេះ ត្រូវធ្វើលើបុគ្គលសុភាពល្អ និងមិនមានប្រើថ្នាំផ្សេងទេ ។ តេស្តនេះមិនត្រឹមត្រូវទេ បើមានភាពកង្វះអាហារូបត្ថម្ភ ការតមជាតិកាបូនអ៊ីដ្រាត ឬអ្នកមានជំងឺស្រួចស្រាវ ឬរ៉ាំរ៉ៃ ។
អ្នកមានជំងឺត្រូវអាចធ្វើចលនាបាន មិននៅមួយកន្លែងសម្រាក រឺមិនអាចកម្រើកបាននោះទេ នៅពេលធ្វើតេស្ត អ្នកជំងឺត្រូវសម្រាកដោយសុខស្រួល ។
អ្នកជំងឺមិនគួរបរិភោគដោយតមរបបអាហារទេ យ៉ាងហោចណាស់ 150g កាបូនអ៊ីដ្រាត ប្រចាំថ្ងៃរយៈពេល៣ថ្ងៃមុនតេស្ត ។
គ្រាន់តែជាតេស្តសម្រាប់បញ្ជាក់បន្ថែម មិនមែនសម្រាប់ធ្វើជាប្រចាំនោះទេ ។

HbA1C ជាតិស្ករមធ្យម ៣ខែក្នុងអេម៉ូគ្លូប៊ីន

បញ្ជាក់កម្រិតជាតិស្ករក្នុងឈាមធម្យមរយៈពេលប្រហែល៣ខែកន្លងមក ។ តួលេខធម្មតាប្រែប្រួលទៅតាមរបៀបវាស់របស់ទីពិសោធន៍ ជាទូទៅ 4-7% ដែលសមាមាត្រទៅនឹងជាតិស្ករជាមធ្យម 60-150mg/dl (3,4-8,3mmol/l)
គួរបញ្ជាឲ្យធ្វើដោយអ្នកផ្តល់សេវាសុខភាពរាល់៣ខែម្តងសម្រាប់អ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១ និង៣ទៅ៦ខែម្តងសម្រាប់ប្រភេទទី២ ដើម្បីកំណត់នូវការតាមដានរយៈពេលវែង ។
អ្នកជំងឺមិនចាំបាច់តមអាហារមុនពេលធ្វើតេស្តនេះទេ ។

តេស្តរកជាតិសេតូន

សេតូនកើតពីមេតាបូលីសជាតិខ្លាញ់ ។ វត្តមានសេតូនបញ្ជាក់ពីរាងកាយមេតាបូលីស អាហារមិនបានត្រឹមត្រូវ ដោយកង្វះអាំងស៊ុយលីន ឬកាបូនអ៊ីដ្រាត វាអាចបញ្ជាក់ពីការជិតមាន ឬមានអាស៊ីតដូសេតូស (DKA) ជាលក្ខខណ្ឌទាមទារការប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងការព្យាបាលជាបន្ទាន់ ។

របៀបធ្វើ ៖ ប្រើតេស្តទឹកនោម (Dispstick)

ពេលណាត្រូវធ្វើតេស្ត ៖

ពេលណាដែលជាតិស្ករក្នុងឈាមធំជាង 300mg/dl (16,7mmol/l)
នៅកំឡុងពេលមានជំងឺស្រួចស្រាវ (ជំងឺស្រួចស្រាវជាស្ត្រេសដែលបណ្តាលឲ្យមានឡើងជាតិស្ករ ខ្ពស់ក្នុងឈាម)
នៅពេលរោគសញ្ញានៃការឡើងជាតិស្ករស្តែងដោយចង្អោរ ក្អួតនិងឈឺពោះកើតមានឡើង ។

វិធីព្យាបាល

គោលបំណងនៃការព្យាបាល

គ្រប់គ្រងការឡើងជាតិស្ករខ្ពស់
ជៀសវាងការចុះជាតិស្ករទាបពេក
ព្យាបាលទាំងជំងឺរួមផ្សំផ្សេងៗទៀតដូចជា ការឡើងឈាម ជាតិខ្លាញមិនធម្មតា និងភាពធាត់
ការបង្ការ និងពន្យឺតការវិវត្តន៍នៃផលវិបាករបស់ទឹកនោមផ្អែម ដូចជាងងឹតភ្នែក ខ្សោយតម្រងនោម ជំងឺបេះដូង ដាច់សសៃឈាមខួរក្បាល និងការកាត់ជើង ។ល។

គម្រោងនៃការព្យាបាល

១. ការគ្រប់គ្រងជាតិស្ករ

គោលដៅនៃកម្រិតជាតិស្ករ ៖ (តាមអនុសាសន៍របស់សមាគមទឹកនោមផ្អែមអាមេរិក (ADA))

ជាតិស្ករមុនអាហារ 80-120mg/dl
ជាតិស្ករក្រោយអាហារ 100-140mg/dl
HbA1C <7%

ដោយមានកម្រិតខ្ពស់នៃតួលេខធម្មតាគឺ 6% តួលេខធម្មតា ប្រែប្រួលពីទីពិសោធន៍មួយទៅមួយតាមការកម្រិត ។ ទោះបីជាយ៉ាងណា មិនមែនគ្រប់អ្នកជំងឺត្រូវតែធ្វើតេស្តយ៉ាងតឹងរឹងនេះទេ ។ តេស្តនេះមិនគួរធ្វើក្នុងចំណោម ៖

ភាពកំសោយ ទ្រុឌទ្រោម មនុស្សចាស់ ដែលមានផលវិបាកពីទឹកនោមផ្អែមរួចហើយ ដូចជាមានងងឺតភ្នែក និងខ្សោយតម្រងនៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ ។
មនុស្សជរាដែលមានដំណាក់កាលចុះជាតិស្ករទាបជាញឹកញាប់ ។

២.ការគ្រប់គ្រងជាតិខ្លាញ់

គោលដៅជាតិខ្លាញ់ ដែលកម្រិតដោយអនុសាសន៍នៃសមាគមទឹកនោមផ្អែមអាមេរិក (ADA)

LDL <100mg/dl
HDL >45mg/dl
TG <200mg/dl

៣.ការគ្រប់គ្រងការឡើងសម្ពាធឈាម

គោលដៅសម្ពាធឈាមលើអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមត្រូវតែទាបជាង 130mmHg ស៊ីសស្តូល និងទាបជាង 85mmHg ដែល ជាអនុសាសន៍របស់សមាគមទឹកនោមផ្អែមអាមេរិក (ADA) ។
របៀបនៃការព្យាបាលពាក់ព័ន្ធផងដែរនឹងអាហារូបត្ថម្ភត្រឹមត្រូវ លំហាត់ប្រាណសមរម្យ និងការប្រើថ្នាំពេទ្យទៀងទាត់ ។

អាហារូបត្ថម្ភ

អាហារូបត្ថម្ភ គឺជាធាតុមួយយ៉ាងចាំបាច់ក្នុងការគ្រប់គ្រងជំងឺទឹកនោមផ្អែម
របបអាហារត្រូវមានជាតិសាច់ី 10-20% កាបូនអ៊ីដ្រាត 60% និងខ្លាញ់ 20%

របបអាហារត្រូវធ្វើសម្រាប់អ្នកទឹកនោមផ្អែម

របបអាហារត្រូវមានបរិមាណធាតុផ្សំ និងពេលវេលាសមស្របតាមការប្រើប្រាស់ថ្នាំ
ប្រើវីតាមីន ដែលជាប្រភេទប្រឆាំងអុកស៊ីតកម្ម ដូចជាវីតាមីន A បេតាការូតែន វីតាមីន C និង E
យ៉ាងតិច 1200Kcal ក្នុង១ថ្ងៃសម្រាប់ស្ត្រី និង 1500Kcal ក្នុង១ថ្ងៃសម្រាប់បុរស
កម្រិតសូល្យូម (អំបិល) ត្រូវរក្សាពី 2,4-3g ក្នុង១ថ្ងៃ សម្រាប់អ្នកគ្មានឡើងឈាម និង 2,4g ក្នុង១ថ្ងៃសម្រាប់អ្នកឡើងឈាមតិចតួច និងមធ្យម ។
ជាតិសសៃប្រហែល 20-35g ក្នុង១ថ្ងៃ ពីប្រភពអាហារប្លែកៗគ្នា ។

របបអាហារដែលមិនត្រូវធ្វើ

ជៀសវាងជាតិស្រា ជាពិសេសបើទឹកនោមផ្អែមមិនទាន់មានលំនឹង
ជៀសវាងបរិភោគនៅចន្លោះអាហារ ត្រូវចេះលៃទៅតាមពេល និងបរិមាណអាហារ
ត្រូវជៀសវាងការតមបើមានសញ្ញាមិនប្រក្រតីមេតាបូលីសរបស់រាងកាយ ផលអាក្រក់អាចប៉ះពាល់ ដល់សភាពរបស់ទឹកនោមផ្អែម ។

លំហាត់ប្រាណ

លំហាត់ប្រាណអាចធ្វើអោយប្រសើរដល់សុខភាព និងដល់ទស្សនៈវិស័យពីជីវិត ។ លំហាត់ប្រាណទៀងទាត់ និងត្រឹមត្រូវមិនត្រឹមតែជួយបង្កើនការប្រើប្រាស់ជាតិស្ករប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជួយថែរក្សាសុខភាពល្អតាម ដែលគេចង់បានទៀតផង ។

អ្វីដែលគួរធ្វើពេលហាត់ប្រាណ

ត្រូវពិនិត្យសម្ពាធឈាម ជាតិខ្លាញ HbA1C សុខភាពបេះដូង ប្រព័ន្ធឈាមរត់ និងប្រព័ន្ធប្រសាទ មុខងារតម្រងនោម ភ្នែក និងជើង
ជ្រើសរើសលំហាត់ប្រាណដែលសមនឹងសុខភាពអ្នកជំងឺ
លំហាត់ប្រាណគួរធ្វើសន្សឹមៗ បន្តបន្ទាប់កើនពី 5-10 នាទិម្តង នៅកន្លែងមានខ្យល់អាកាសល្អ
កុំភ្លេចជើងគេត្រូវពាក់ស្បែកជើងងាយស្រួលសម្រាប់កីឡា
ប្រយ័ត្នជាតិស្ករចុះទាប ថ្នាំចាក់ ឬថ្នាំលេបអាចឲ្យជាតិស្ករទាបខ្លាំង
ចូរផ្តល់ដំបូន្មានដល់អ្នកជំងឺត្រូវមានអាហារសម្រន់តាមខ្លួនដើម្បីជៀសវាងជាតិស្ករចុះខ្លាំង ពេលធ្វើលំហាត់ប្រាណ

អ្វីដែលមិនគួរធ្វើពេលលំហាត់ប្រាណ